Polski system wsparcia osób z niepełnosprawnościami przechodzi rewolucję. Obok reformy świadczeń wspierających i działań na rzecz dostępności, jednym z najważniejszych projektów jest ustawa o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami (oznaczenie UD168). To odpowiedź na wieloletnie postulaty środowisk osób z niepełnosprawnościami, organizacji pozarządowych i ekspertów zajmujących się prawami człowieka.
Nowe przepisy mają wprowadzić w Polsce powszechny i systemowy dostęp do usług asystencji osobistej, czyli wsparcia umożliwiającego samodzielne i niezależne życie, zgodnie z Konwencją ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami. Zmiana ta dotyczy ogromnej grupy osób — szacuje się, że w Polsce żyje ponad 1,1 mln osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności, a wiele z nich potrzebuje wsparcia na co dzień.
Do tej pory asystencja była dostępna głównie dzięki programom konkursowym finansowanym z Funduszu Solidarnościowego. Choć programy przyniosły realną pomoc, ich charakter czasowy i brak gwarancji ciągłości sprawiał, że osoby z niepełnosprawnościami żyły w niepewności — od edycji do edycji. Ustawa ma to zmienić, ustanawiając trwały, stabilny i przewidywalny system.
Czym jest asystencja osobista?
Asystencja osobista to usługa wsparcia polegająca na pomocy drugiej osobie w codziennym funkcjonowaniu — zgodnie z jej wolą, potrzebami i decyzjami. Asystent osobisty nie wyręcza, lecz umożliwia samodzielność i niezależność.
Zadania asystenta obejmują m.in.:
- pomoc w poruszaniu się, przemieszczaniu i orientacji w przestrzeni
- wsparcie przy czynnościach higienicznych i pielęgnacyjnych
- pomoc przy ubieraniu, spożywaniu posiłków, prowadzeniu gospodarstwa domowego
- towarzyszenie w pracy, edukacji, zajęciach społecznych i zawodowych
- pomoc w komunikacji, również z użyciem wspomagających metod komunikacji AAC
- wsparcie w załatwianiu spraw urzędowych, medycznych i administracyjnych
- umożliwienie udziału w kulturze, rekreacji i życiu społecznym
Usługa działa zgodnie z zasadą:
„Nic o nas bez nas” — to osoba z niepełnosprawnością decyduje, kiedy, gdzie i w jakim zakresie potrzebuje asystenta.
Dlaczego ustawa jest tak ważna?
Polska ratyfikowała Konwencję ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami w 2012 r., zobowiązując się do stworzenia systemu wspierającego prawo do niezależnego życia (art. 19 Konwencji). Jednak w praktyce wiele osób nadal było skazanych na:
- pomoc rodziny
- pobyt w instytucjach opiekuńczych
- izolację społeczną i ograniczenia w życiu codziennym
Nowa ustawa ma przełamać ten model i zapewnić wsparcie w środowisku lokalnym, w miejscu zamieszkania, a nie w instytucjach.
Dla wielu rodzin to również ogromna ulga — opiekunowie osób z niepełnosprawnościami często pracują 24 godziny na dobę, co prowadzi do przeciążenia, problemów zdrowotnych, ubóstwa i rezygnacji z kariery zawodowej.
Kto będzie mógł skorzystać z asystencji?
Projekt zakłada, że prawo do asystenta otrzymają:
- osoby ze znaczną niepełnosprawnością
- osoby z równoważnymi orzeczeniami
- dzieci z niepełnosprawnościami wymagające wsparcia w codziennym funkcjonowaniu
Warunkiem korzystania z usługi ma być ocena potrzeb, a nie jedynie posiadanie orzeczenia. To ważna zmiana — oznacza odejście od „sztywnego” podejścia orzeczniczego i uwzględnienie indywidualnej sytuacji osoby.
Ile godzin wsparcia będzie przysługiwać?
Usługa ma być elastyczna i dopasowana do potrzeb. Osoba korzystająca z asystenta otrzyma określoną liczbę godzin miesięcznie na podstawie oceny funkcjonalnej.
To istotne — w dotychczasowych programach liczba godzin bywała ograniczona, a dostęp zależał od decyzji samorządów lub organizacji. Ustawa zakłada prawo podmiotowe — czyli możliwość dochodzenia wsparcia jako uprawnienia.
Kto będzie zatrudniał asystentów?
Za organizację usług mają odpowiadać lokalne podmioty wskazane w ustawie, takie jak:
- jednostki samorządu terytorialnego
- organizacje pozarządowe
- inne uprawnione instytucje realizujące zadania społeczne
Państwo zapewni finansowanie, a jednostki lokalne — organizację usługi i dobór asystentów.
Kim może być asystent osobisty?
Projekt ustawy zakłada, że asystentem może zostać osoba, która spełnia określone wymagania — w tym:
- posiada odpowiednie kompetencje i przygotowanie
- przeszła szkolenia z zakresu pracy z osobami z niepełnosprawnościami
- działa zgodnie z zasadą poszanowania samodzielności i prywatności osoby wspieranej
W odróżnieniu od usług opiekuńczych — asystent nie jest pielęgniarzem czy terapeutą. Jego rolą nie jest leczenie, ale umożliwienie samodzielnego życia.
Finansowanie systemu
Projekt przewiduje, że usługa będzie finansowana z budżetu państwa, w tym z Funduszu Solidarnościowego. Oznacza to:
- brak opłat dla osób korzystających
- stabilne i długoterminowe finansowanie
- stopniowe zwiększanie dostępności usług w skali kraju
Co zmieni ustawa?
Najważniejsze korzyści
✅ prawo do asystenta — zamiast programu „jeśli starczy środków”
✅ ciągłość i pewność wsparcia
✅ realne wzmocnienie niezależności osób z niepełnosprawnością
✅ odciążenie rodzin i opiekunów
✅ rozwój usług społecznych opartych na Konwencji ONZ
Skutki społeczne
- większa aktywność zawodowa i społeczna osób z niepełnosprawnością
- możliwość niezależnego życia i wyboru — miejsca zamieszkania, nauki, aktywności
- przeciwdziałanie izolacji i instytucjonalizacji
- wzrost jakości życia całych rodzin
Czy ustawa rozwiąże wszystkie problemy?
To milowy krok, ale nie koniec pracy. Kluczowe będzie:
- odpowiednie finansowanie i liczba godzin asystencji
- dostępność usług w mniejszych miejscowościach
- szkolenia i profesjonalizacja zawodu asystenta
- współpraca samorządów, organizacji społecznych i środowiska osób z niepełnosprawnościami
Podsumowanie
Ustawa o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami to jedna z najważniejszych reform w historii polskiej polityki społecznej. Po latach działań doraźnych i programów pilotażowych pojawia się system, który ma zapewnić równe prawa, godność i realną niezależność.
To nie tylko przepis — to zmiana filozofii wsparcia. Z modelu opiekuńczego, który zamyka osoby w domach i instytucjach, przechodzimy do modelu wolności, podmiotowości i aktywnego udziału w życiu społecznym.